Radzieckie Organy Polityczne i Bezpieczeństwa Państwowego pdczas Wielkiej Wojny Ojczyźnianej

[Grisza1122]

Jako że podczas imprez ASH dane było mi usłyszeć różne herezje na temat radzieckich ogólnie mówiąc komisarzy jak i organów bezpieczeństwa postanowiłem dla zainteresowanych tematem przygotować mały artykuł w skrócie nakreślający podstawowe różnice miedzy poszczególnymi służbami i ich zadaniami.

Komisarz/Oficer Polityczny

Zadanie Organu Politycznego w wojsku dla wszystkich na pewno jest jasne i zrozumiałe przede wszystkim było to uświadamianie polityczne wojska zwłaszcza świeżo przybyłych poborowych, dbanie o dyscyplinę i lojalność wobec partii i sprawy bolszewickiej. Na początku lat trzydziestych uznano że społeczeństwo jest już na tyle uświadomione politycznie a zwłaszcza młode pokolenie wychowane w duchu stalinowskim że ta funkcja jest zbędna i na parę lat z niej zrezygnowano. W latach 1937-38 miała miejsce wielka czystka zwłaszcza w najwyższym dowództwie RKKA jak i w młodszym korpusie oficerskim. Biuro Polityczne doszło do wniosku że wojsko może być zalążkiem kontrrewolucji a zwłaszcza dowództwo wyższego szczebla może snuć plany zaprowadzenia dyktatury wojskowej i armię należy ściśle kontrolować. Dlatego przywrócono do służby Organ Polityczny w wojsku i dano im daleko idące uprawnienia doprowadziło to do sytuacji że dowódcy nie mogli podjąć żadnej poważniejszej decyzji bez aprobaty przedstawiciela politycznego i każdy plan ataku, odwrotu, obrony musiał być przez niego zatwierdzony. Zwiększono również nadzór NKWD nad wojskiem.

W czasie wojny zimowej jak i po ataku Niemców na ZSRR często dochodziło do sytuacji kiedy dowódcy byli rozstrzeliwani przez komisarzy nawet za wydawało by się błahe przewinienia jak przyjmowanie żołnierzy którzy odcięci przez Niemców przedzierali się do swoich linii. W oczach komisarza był to sabotaż lub niezachowanie partyjnej czujności gdyż tacy osobnicy mogli być wysłani przez wroga jako szpiedzy lub sabotażyści. Rozstrzelanie za rozkaz odwrotu było równie częste. Doprowadziło to do sytuacji że dowództwo straciło możliwość dowodzenia na polu bitwy każdy bał się podjąć samodzielnie decyzji i w krytycznej sytuacji wolał sam się zastrzelić niż być zabity jako zdrajca aby oszczędzić prześladowania swojej rodziny. W 1943 roku w RKKA przeprowadzono wielką reformę/przebudowę zarówno mundurową, sprzętową jak i organizacyjną. Organ Polityczny został utemperowany w swoich kompetencjach ograniczał się jedynie do uświadamiania politycznego żołnierzy i uświadamiania ich o postępach na froncie i gdzie się teraz znajdują. Wszelcy komisarze/politrucy od teraz byli nazywani oficerami politycznymi.

Pomocnik politruka 1938 rok. Charakterystyczne gwiazdki na rękawach oznaczające Organ Polityczny używane do 1943 roku.

Politruk z jednostki piechoty w niemieckiej niewoli.(Zdjęcie przedśmiertne)

Jako ciekawostkę dodam że mimo potocznego nazewnictwa(wtedy również używanego) nazwy politruk, komisarz, starszy/młodszy to również nazwy stopni w Organach Politycznych

 

NKWD czyli błękitnych czapek czar.

NKWD(Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych) inaczej ministerstwo odpowiednik naszego MSW. Pod NKWD podlegały między innymi:

-NKGB(Ludowy Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego) czyli bezpieka. W NKGB służyli sami oficerowie najniższy możliwy stopień to starszyna(podoficer) ale w roli gościa od bicia jak śledczy się zmęczył uzupełniania papieru, tuszu, amunicji i ogólnie gościa od brudnej roboty. Do 1943 roku funkcjonariusza NKGB można było rozpoznać po naszywkach na ramionach funkcjonariusze innych wydziałów NKWD ich nie mieli po 1943 roku identyfikacja jedynie za pomocą legitymacji służbowej.

Oficerowie NKGB(widoczne naszywki tego wydziału) Oficerowie NKGB nie nosili złotych obszyć na patkach ani szewronów na rękawach w przeciwieństwie do oficerów wojsk wewnętrznych NKWD

-Wojska wewnętrzne NKWD - Ciężko tutaj znaleźć polski odpowiednik bo taka formacja u nas nie funkcjonowała. O ile zadaniem RKKA było ochrona granic i wyzwalanie proletariatu całego świata(z naciskiem na Europę) tyle wojska wewnętrzne NKWD zajmowały się ochroną obiektów wojskowych i tajnych. Pełniły rolę żandarmerii, wykonywały polecenia NKGB(ich zadania często się dublowały) zwalczały partyzantkę antyradziecką i szeroko rozumianą kontrrewolucję, oczyszczanie zaplecza ale również brały czynny udział w walkach z Niemcami kiedy trzeba było szybko uzupełniać luki w obronie. Dzisiaj podobną formacją w Rosji jest Rosgwardia.

-Wojska Konwojowe NKWD - Teoretycznie są częścią Wojsk Wewnętrznych lecz ich zadanie było jasno sprecyzowane. Zganianie i pilnowanie aresztantów/jeńców w miejscach zgrupowania i eskortowanie ich do miejsc docelowych. Lagier, miejsc pracy(przykładowo jeńców niemieckich do odgruzowywania miast), miejsc egzekucji.

-Odziały zaporowe/(ros. Zagradatrjady) - Mogły być sformowane z funkcjonariuszy NKWD ale nie musiały. Na pewno dowodził nimi oficer NKWD ale sami żołnierze często byli byłymi więźniami kryminalnymi(najczęściej siedzącymi za zabójstwa) którym obiecano amnestię po wojnie za pełnienie służby w takim oddziale. Ich zadaniem było w najtrudniejszych odcinkach zmuszanie spanikowanych czerwonoarmistów do walki pod groźbą pewnej śmierci jako zdrajca ojczyzny(rodzina zdrajcy nie otrzymywała kartek żywnościowych lub trafiała do lagru) Nie przydzielano ich do jednostek gwardyjskich gdyż te słynęły z walki do ostatniego człowieka. Od drugiej połowy 1943 roku kiedy sytuacja nie wymagała tak radykalnych działań ustawiano ich już jedynie za jednostkami karnymi rozformowane 29 października 1944 roku.

Często sama ich obecność wystarczała, poruszały się na odległość 100-200 metrów za nacierającymi jednostkami.

-Wojska Pograniczne

-Wydział kontrwywiadu NKWD

-Główny Zarząd Obozów i Osiedli Pracy

-Milicja

-Straż pożarna

-Urząd stanu cywilnego

Mimo iż wydział polityczny stracił swoją moc NKWD raczej ją zyskiwało a to przez coraz mocniejszą pozycję Ławrientija Berii i jego względów u samego Stalina. Wojska NKWD poruszały się zaraz za pierwszorzutowymi oddziałami Armii Czerwonej i szybko przeszukiwały teren w poszukiwaniu ważnych jeńców, informacji, technologi itp. Często zdarzało się że wyżsi rangą oficerowie wojskowi prężyli się przed młodszymi oficerami NKWD gdyż to od nich zależało jaka część łupów im przypadnie i czy NKWD nie napisze czegoś złego na ich temat w raporcie gdyż mogło to mieć poważne konsekwencje.

Prawo do noszenia niebieskich czapek miały wydziały: NKGB, Wojsk Wewnętrznych i Konwojowych. Takie czapki przysługiwały również szeregowym żołnierzom Wojsk Wewnętrznych ale podczas wojny z braku zaopatrzenia często musieli się zadowolić furażerką.

 

SMIERSZ

SMIERSZ (Nazwa akronim od zawołanie Śmierć Szpiegom) - Kontrwywiad wojskowy powołany w 1943 roku łączący kontrwywiad NKWD i wojskowy pod jednym dowództwem dla szybszego przepływu ważnych informacji wywiadowczych, zwalczaniu defetystów, maruderów dywersantów, ujawnianiu i likwidowaniu obcej agentury jak i wykonywania bezpośrednich rozkazów Stalina. Wszystkie ważne informacje trafiały do głównego naczelnika Wiktora Abakumowa on meldował Berii(pseudonim Pawłow) a do niego prosto do Stalina.

Funkcjonariuszami SMIERSZ-u byli zarówno oficerowie wojskowi jak i NKWD posiadali oni charakterystyczną legitymację.

Edited March 7, 2022 by Grisza1122

[Domin007]

Dzięki Grisza za świetny artykuł! Znakomita rzecz. Myślę, że jako odpowiednik Wojsk Wewnętrznych NKWD możemy w Polsce wskazać Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW), przekształcony później w Nadwiślańskie Jednostki Wojskowe Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Od siebie dodam tylko, że Wojska Pograniczne NKWD miały zamiast niebieskich - zielone czapki.

I podpytam jak była umundurowana milicja i czy były plany, lub faktycznie wykorzystano ją na froncie? Bo np. we Francji żandarmeria była częścią składową armii (jako żandarmeria), ale tez pełniła funkcje policyjne w mniejszych miastach i na wsi. Podobnie było z polską Policją Państwową, która 10 września 1939 r. została wcielona do sił zbrojnych jako żandarmeria, ale w niektórych miejscach walczyła na froncie (Śląsk, linia Pilicy, Warszawa, Lwów). Niemcy z kolei zmobilizowali np. 4 Dywizję Grenadierów Pancernych SS "Polizei", która walczyła np. we Włoszech. A jak było u Sowietów?

[Grisza1122]

Dokładnie tak! KBW będzie naszym odpowiednikiem Wojsk Wewnętrznych NKWD.

Co do pograniczników dodam jeszcze że obowiązywał ich wzór gimnastiorki dla NKWD. Mowa o gimnastiorce obr. 35. Gimnastiorki RKKA miały zakryte guziki na klacie a dla NKWD odsłonięte.

Co do umundurowania milicji obowiązywała gimnastiorka wz.35 dla NKWD, później wz43 w kolorze niebieskim a latem białym. W czasie wojny policjanci otrzymywali tylko te mundury, które były absolutnie niezbędne do wykonywania swoich obowiązków. Często zdarzały się przypadki, gdy żołnierze nienadający się już do służby wojskowej i wysłany do pracy w milicji po prostu przemalowywał gimnastiorki wojskowe na niebiesko i zmieniali patki i gwiazdki na czapkach.

Ze względu na trudności w zapewnieniu umundurowania, na rozkaz NKWD z 1942 roku personel Milicji Robotniczo Chłopskiej mógł nosić mundury wojskowe w kolorze khaki z insygniami milicyjnymi.

Mundury Milicji Robotniczo Chłopskiej 1935-43.

 

Milicyjna gwiazdka na czapkę.

http://www.vedomstva-uniforma.ru/foto/foto-42.jpg

A przed wojną zdarzały się hełmy angielskiego typu.

Nie formowano milicyjnych jednostek frontowych. Co najmniej 25% personelu milicji zostało powołane do wojska i wysłane na front. Przede wszystkim niższego szczebla. Dla reszty tryb pracy został ustawiony na 12 godzin. W celu utrzymania wymaganej liczby pracowników zmniejszono wymagania dotyczące umiejętności czytania i pisania, pochodzenia społecznego i stanu zdrowia. Zmieniono system rekrutacji do milicji. W drodze poboru rekrutowano osoby które z tego czy innego powodu nie nadawały się do służby wojskowej, a także kobiety. W tych latach wojny milicja była paramilitarna. 

Do zwykłych codziennych obowiązków dodano nowe zadania. Milicji powierzono walkę z dezercjami, grabieżami, z alarmistami, rozsiewaczami wszelkiego rodzaju prowokacyjnych plotek i zmyśleń, oczyszczanie miast i punktów wojskowych i gospodarczych z elementów przestępczych, udzielanie wszelkiej możliwej pomocy władzom transportowym NKWD w identyfikacji agentów wroga, prowokatorów itp. Ponadto milicja zapewniała wykonanie rozkazów władz wojskowych regulujących reżim na terenach ogłoszonych stanem wojennym. W miastach poddanych nalotom milicja była również odpowiedzialna za zaciemnienie, organizowała ludność do ochrony domów przed bombami zapalającymi i ewakuowała uszkodzone budynki.

Ostatecznie jednak zdarzało się że milicjanci byli rzucani do walki z Niemcami aby zyskać choćby godzinę dłużej podczas ewakuacji wojska i sprzętu z miasta. Miało to miejsce chociażby w Kijowie, Mińsku, Odessie, Charkowie i wielu innych. Jak i w samych oblężonych już miastach nie mieli po prostu innego wyjścia jak podjęcie walki.

Edited March 9, 2022 by Grisza1122

[Grisza1122]

Czas ich najbardziej wytężonej pracy przypadał na 1941-43 rok kiedy NKWD było zajęte ewakuacją lub przy braku możliwości likwidacją więźniów politycznych(kryminalni przy braku możliwości ewakuacji byli zwalniani). Niszczeniem i ewakuacją przemysłu oraz szeroko rozumianej infrastruktury oraz zaprowadzaniem porządku i dyscypliny w szeregach Armii Czerwonej.

W RKKA nie było żandarmerii. Zadania które przydzielono by żandarmom przypadały Organowi Politycznemu i NKWD. W ostateczności SMIERSZ się tym zajmował w zależności od wagi sprawy i tego jaki organ był najbliżej.

Edited March 9, 2022 by Grisza1122

[Domin007]

I wszystko jasne. Wielkie dzięki Panie Kolego.